รู้หรือไม่ 7 สำนวนคุ้นหูที่เราพูดคุยกันบ่อยๆ
มาจากวรรณคดีนะ
สวัสดีค่ะน้องๆ ชาวนักเขียนเด็กดี คอลัมน์สาระวรรณกรรมวันนี้พี่หวานมีสาระดีๆ จากวรรณคดีมาฝากเช่นเคยค่ะ น้องๆ จะรู้สึกเหมือนพี่หวานมั้ยคะว่าสำนวนหลายอย่างที่เราใช้กันอยู่ในปัจจุบันก็มักจะมีส่วนมาจากวรรณคดีด้วย วันนี้พี่หวานก็เลยรวบรวมเอาสำนวนที่มักพบได้เเละเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ในวรรณคดีไทยมาฝากค่ะ อ่านวรรณคดีไป แถมได้รู้ที่มาของสำนวนด้วยนะเออ เพราะว่าหลายคนอาจจะใช้จนคุ้นเคยเเต่ยังไม่รู้ที่มาก็เป็นได้ค่ะ ส่วนจะมีอะไรบ้างก็ไปดูได้เลย
1. ว่าเเต่เขาอิเหนาเป็นเอง
(สำ) ก. ตำหนิผู้อื่นเรื่องใดแล้วตนก็กลับทำในเรื่องนั้นเสียเอง
สำนวนเเรกที่พี่หวานใช้เป็นก่อนจะรู้ความหมายก็คือสำนวน ว่าแต่เขาอิเหนาเป็นเอง รู้สึกว่าจะใช้คำนี้พูดกับเพื่อนแบบล้อเล่นกันมาตั้งเเต่ยังไม่เคยเรียนเรื่องอิเหนาอีกค่ะ ไม่รู้ว่าอิเหนาคือใครเเล้วทำไมว่าคนอื่นเเล้วอิเหนาต้องเป็นเอง? เมื่อเข้ามาเรียนก็เลยได้รู้จักวรรณคดี เรื่อง อิเหนา ทำให้พี่หวานรู้ว่าที่มาของสำนวนนี้มาจากเรื่องนี้เองค่ะ
จากเนื้อเรื่องอิเหนาตั้งเเต่เริ่มเลยคือ อิเหนานั้นเป็นคู่หมั้นของบุษบา เเต่สองคนไม่เคยพบหน้าหรือว่ารู้จักกันมาก่อนค่ะ อิเหนาก็ไม่รู้ว่าบุษบาจะสวยเเค่ไหน เพราะในตัวบทบรรยายความงามของอิเหนาเอาไว้อย่างเลิศหรู อีกทั้งยังไปเจอนางจินตะหราวาตีที่บรรยายว่ามีรูปงามอยู่เเล้วจึงหลงใหลนางอย่างมากถึงกับออกปากว่าถ้าใครจะมาขอนางบุษบาก็ยกให้เขาไปได้เลย กระทั่งวันหนึ่งที่เมืองดาหาเกิดศึกชิงตัวนางบุษบาและต้องการความช่วยเหลือ ท้าวกุเรปันจึงสั่งให้อิเหนาไปช่วยรบเเม้เเรกๆ จะอิดออดเเต่ก็ยอมไป ในทีเเรกอิเหนาก็ไม่เข้าใจค่ะว่าทำไมจรกาและกษัตริย์เมืองอื่นจะต้องมาแย่งชิงตัวนางบุษบาด้วย จนได้พบหน้านางบุษบากลับเป็นอิเหนาเองที่หลงเสน่ห์นางจนโงหัวไม่ขึ้น ลืมสิ้นทุกคนที่เคยผ่านมา ไปทำศึกแย่งตัวบุษบามาจากจรกา เเม้กระทั่งนางจินตะหราวาตีที่อิเหนาเคยพึงพอใจก็ถึงคราวตกกระป๋องไปเเล้ว นี่เป็นตัวอย่างเหตุการณ์จากในเรื่องที่ทำให้เห็นว่าอิเหนากลืนน้ำลายตัวเอง เคยว่าคนอื่นไว้อย่างไรตอนนี้เป็นตนเองที่มาหลงนางบุษบาเสียเเล้ว
2. วันทองสองใจ
คำเรียกหญิงสาวที่ไม่หนักแน่น ใจโลเล (คล้ายคลึงกับสำนวน จับปลาสองมือ)
.jpg)
มาถึงสำนวนที่สองพี่หวานคิดว่าน้องๆ ต้องได้ยินกันบ่อยเเน่ค่ะ เพราะในปัจจุบันก็มีการใช้สำนวนนี้เป็นคำเรียกทั่วไป หมายถึงผู้หญิงที่เจ้าชู้ ก็จะถูกเรียกว่านางวันทอง เพราะมีความเหมือนกับตัวละครนางวันทองในเรื่องขุนช้าง ขุนแผนนั่นเองค่ะ
ในเรื่องขุนช้าง ขุนเเผน มีเหตุการณ์หนึ่งในตอนท้ายเรื่อง พระพันวษาถามนางวันทองว่านางต้องเลือกว่าจะอยู่กับใคร ขุนช้าง ขุนแผน หรือพลายงาม อย่างที่หลายคนรู้เนื้อเรื่องนางวันทองเเต่เดิมเป็นภรรยาขุนเเผนค่ะมีลูกด้วยกันหนึ่งคนคือพลายงาม เเต่ระหว่างที่ขุนแผนต้องไปรบขุนช้างก็ออกอุบายล่อลวงนางวันทองให้มาเเต่งงานกับตนจนได้ พี่หวานคิดว่านางวันทองรักขุนเเผนเเละพลายงามค่ะ เเต่ระหว่างที่อยู่กับขุนช้างก็ได้รับการดูแลที่สะดวกสบาย จนนางก็คงนึกรักในความสบายนั้นด้วย เมื่อเรื่องราววุ่นวายทั้งหมดเริ่มยุ่งยากขึ้นเรื่องถึงพระพันวษาต้องมาตัดสินความ จึงให้นางวันทองเลือกว่าอยากจะอยู่กับใครในบรรดาผู้ชายทั้งสามนั้น นางเองก็เกิดความสับสนเพราะนางเลือกไม่ได้ว่าจะไปอยู่กับใคร พระพันวษาเกิดความโมโหจึงสั่งประหารนางวันทองในที่สุด เป็นที่มาของการเรียกคนหลายใจว่านางวันทองสองใจ ค่ะ
3. วัดรอยเท้า
(สำ) ก. เทียบดูว่าพอสู้ได้หรือไม่
(รูปภาพจาก : http://www.himmapan.com/images/img_sm_cattle.jpg)
สำนวนนี้ใช้เรียกคนที่คิดไปเทียบกับผู้ที่ยิ่งใหญ่กว่า เช่น ลูกคิดเทียบชั้นพ่อกับเเม่ ศิษย์คิดเทียบชั้นครู เป็นอีกสำนวนที่เรามักจะได้ยินกันบ่อยทั้งในนิยาย หรือละคร เพราะว่าสำนวนนี้มีเหตุการณ์ซึ่งสามารถพบเห็นได้ง่ายมากทีเดียว พออ่านเจอสำนวนนี้พี่หวานนึกถึงเหตุการณ์การต่อสู้ระหว่างทรพีกับทรพา ที่ลูกคิดสู้กับพ่อของตนเองค่ะ
เมื่อก่อนทรพานั้นเคยเป็นเทวดาอยู่บนสวรรค์แต่เที่ยวไปเกี้ยวพาราสีนางอัปสรจึงถูกสาปให้ลงมาเกิดเป็นควายชื่อ ทรพา เเละจะต้องโดนลูกชายของตนฆ่า เมื่อทรพาลงมาเกิดเป็นหัวหน้าฝูงควาย เมื่อควายตัวเมียออกลูกมาเป็นตัวผู้ก็จะถูกทรพาชิงฆ่าไปก่อนที่จะโต ถึงคราวที่นางวัวตัวหนึ่งออกลูกเป็นตัวผู้ ตั้งชื่อว่า ทรพี ได้แอบไปฝากไว้ให้เทวดาช่วยเลี้ยงดู เพราะเหตุนั้นเงอทำให้ทรพีมีชีวิตรอดเติบโตขึ้นมาเป็นควายหนุ่มและมีพละกำลังมากจากการคุ้มครองของเทวดา ทรพีจะคอยไปวัดรอยเท้าของตัวเองกับทรพาผู้เป็นพ่ออยู่เสมอ จนกระทั่งถึงวันที่รอยเท้าของเท่าเท่ากันกับพ่อเเล้วจึงออกไปเเสดงตัวเเละขอท้าสู้ จนในที่สุดทรพาก็ตายเพราะน้ำมือของลูกตนเองอย่างที๋โดนสาปจริงๆ ซึ่งต่อมาด้วยความฮึกเหิมว่าตนสามารถฆ่าพ่อได้ ทรพียังคงไปท้าต่อสู้กับเทวดาตนอื่นอีกจนได้มาเจอกับพาลี สู้กันอยู่นานก็ไม่เห็นว่าทรพีจะอ่อนเเรงพาลีจึงใช้อุบายหลอกล่อถามว่าที่ทีรพีเก่งขนาดนี้มีคนช่วยเหลือใช่ไหม ฝ่ายทรพีก็ลืมตัวตอบไปว่าไม่มีใครช่วยทั้งนั้น เหล่าเทวดาที่ฟังอยู่และคอยปกป้องจึงพากันหนีหายไป ทำให้ทรพีถูกพาลีฆ่าตายในที่สุด
จากเหตุการณ์ข้างบนจึงทำให้มีอีกสำนวนที่มักจะได้ยินกันก็คือ ลูกทรพี มีความหมายคือ (น.) ลูกอกตัญญูที่ทำร้ายพ่อแม่ของตน ด้วยค่ะ
4. งอมพระราม
(สำ) ว. มีความทุกข์ยากลำบากเต็มที่
(รูปภาพจาก : https://www.templepurohit.com/7-kandas-ramayana/)
น้องๆ คงรู้เรื่องรามเกียรติ์กันอยู่เเล้วว่าในตอนต้นเรื่องเป็นตอนที่พระรามต้องเผชิญกับความทุกข์ยาก โดยเกิดจากนางไกยเกษีมารดาของพระพรตต้องการให้โอรสของตนขึ้นครองราชย์ต่อจากท้าวทศรถ จึงไปทวงคำสัญญาที่ท้าวทศรถเคยบอกว่าจะมอบให้ทุกอย่างที่นางขอ เเทนที่จะได้ขึ้นครองเมืองต่อจากพ่อ ก็ต้องมาโดนไล่ออกจากเมืองให้ระหกระเหินเข้าป่า ระหว่างทางนางสีดาที่เป็นชายาก็ยังถูกลักพาตัวไปจนต้องมาทำสงครามกับทศกัณฐ์สูญเสียทั้งไพร่พลและญาติมิตร กว่าจะได้กลับมาขึ้นครองราชย์เเล้วก็ยังมีผิดใจกับนางสีดาอีกค่ะ เเสดงให้เห็นถึงชีวิตที่ไม่ราบรื่นเหมือนว่าจะทำอะไรก็เข้าตัวเองตลอดจนมันยากไปหมด เขาจึงมีคำกล่าวว่า ยากลำบากเหมือนงอมพระราม คือจะไม่สามารถใช้ชีวิตอย่างมีความสุขได้เต็มที่ ระหว่างที่เผชิญหน้ากับเรื่องต่างๆ อยู่ ก็ยังมีเรื่องใหม่เข้ามาไม่หยุด เกิดอาการงอมเหมือนกล้วยที่สุกจนงอม ก็คือกล้วยที่ช้ำจนกินไม่ได้นั่นเองค่ะ ในที่นี้ก็คงหมายถึงอาการบอบช้ำที่พระรามต้องเจอกับเรื่องยากลำบากนั่นเอง
5. ยักษ์ลักมา ลิงพาไป
เปรียบกับเหตุการณ์ที่ถูกผู้ชายคนหนึ่งพามา แล้วผู้ชายอีกคนหนึ่งมาพาไป (เปลี่ยนผู้ชายหลายคน)
(รูปภาพจาก :http://www.bhagavatam-katha.com/stories-from-ramayana/)
สำนวนข้างต้นนั้นเป็นอีกสำนวนที่ภาพเหตุการณ์ชัดเจนมากว่ามาจากเรื่องรามเกียรติ์ค่ะ โดยเป็นการกล่าวถึงนางสีดาที่ถูกทศกัณฐ์พาตัวไป เเละหนุมานเป็นคนพาตัวกลับมาหาพระรามค่ะ เเม้ว่าความมายโดยนัยจะกล่าวถึงผู้หญิงไม่ดีที่ไปกับคนหนึ่งแต่กลับมากับอีกคน สำหรับนางสีดานั้นแตกต่างออกไป เพราะนางยังคงรักษาตัวตนเอาไว้ได้อย่างดีตั้งเเต่ถูกลักพาตัวมาก็ไม่เคยคิดจะปันใจให้ทศกัณฐ์เลยค่ะ เเม้ว่าต่อมาจะเป็นหนุมานไปรับมาเเต่นางก็ไม่ยอมกลับมานะคะ ด้วยกลัวจะเป็นที่กล่าวหาว่าไปกับยักษ์ กลับกับลิง นี่ก็เลยเป็นที่มาให้หนุมานกลับไปทูลพระรามเพื่อมาทำสงครามเเละรับนางสีดากลับด้วยตนเองค่ะ จึงอาจจะกล่าวได้ว่าสำนวนนี้เหมือนกับเหตุการณ์ในเรื่องรามเกียรติ์ครึ่งหนึ่งเท่านั้น เเต่ในปัจจุบันการนำไปใช้เปรียบเทียบกับผู้หญิงที่เปลี่ยนผู้ชายหลายคนจึงมักถูกเรียกคล้ายๆ กันนี้เองว่ายักษ์ลักมา ลิงพาไป ค่ะ
6. สิบแปดมงกุฎ
(1) น. เหล่าเสนาวานรของกองทัพพระรามในเรื่องรามเกียรติ์ มี ๑๘ ตน
(2) น. โดยปริยายหมายถึงพวกมิจฉาชีพที่ทำมาหากินโดยใช้เล่ห์เหลี่ยมกลอุบายหลอกลวงผู้อื่น
(รูปภาพจาก : https://en.wikipedia.org/wiki/Vanara)
มาถึงสำนวนที่หกก็ยังคงอยู่ที่เรื่องรามเกียรติ์ ในทีเเรกพี่หวานก็ไม่รู้ค่ะว่า สิบแปดมงกุฎ คือคำที่มาจากเรื่องรามเกียรติ์ เพราะเข้าใจเเค่ว่าเป็นคำเรียกพวกมิจฉาชีพอย่างเดียวมาตลอดเลยค่ะ เเต่ตามพจนานุกรมก็มีบอกไว้สองความหมายด้วย พี่หวานจึงไปหาที่มาเกี่ยวกับเรื่องรามเกียรติร์ที่เกี่ยวข้องมาเพิ่ม จากความหมายเเรก สิบแปดมงกุฎ กล่าวถึงวานรจำนวน 18 ตน ที่เคยเป็นเทวดาจุติลงมาเพื่อเป็นบริวารและเป็นทหารให้แก่กองทัพของพระราม ซึ่งก็จะได้แก่บรรดาเหล่าลิงที่เต็มไปด้วยความสามารถมากมายมาคอยช่วยพระรามทำศึกกับทศกัณฐ์
7. พระมาลัยมาโปรด
(สำ) น. ผู้ที่มาช่วยเหลือในยามที่กำลังตกทุกข์ได้ยากได้ทันท่วงที
(รูปภาพจาก :https://www.clipmass.com/story/70662)
สำนวนสุดท้ายนี้ไม่ได้ปรากฏในวรรณคดีเรื่องไหนเเต่ปรากฏเป็นเรื่องราวทางศาสนา ในฐานะที่พระมาลัยเป็นอัครสาวกของพระพุทธเจ้า โดยพระมาลัยเป็นพระที่มักจะมีการเทศนาและโปรดสัตว์อยู่เนืองนิตย์ ทั้งยังเคยเดินทางท่องไปยังภพต่างๆ เพื่อเทศน์สั่งสอนให้ทุกชีวิตประพฤติตนอยู่ด้วยความดี แม้กระทั่งในนรกพระมาลัยก็เดินทางไปเพื่อเทศน์โปรดสัตว์นรกทั้งหลายด้วยค่ะ พระมาลัยนั้นเป็นพระที่มีความแตกฉานรอบรู้ในพระไตรปิฎก กล่าวได้ว่าเป็นพระอรหันต์ที่มีบารมีมากรูปหนึ่งเลยทีเดียว
การกล่าวว่าพระมาลัยมาโปรดจึงเหมือนคนตกทุกข์ได้เจอพระอรหันต์ เหมือนชีวิตได้เจอแสงสว่าง ได้รับการปลดปล่อยออกจากความทุกข์นั้น ยกตัวอย่างเช่น ผลกระทบจากวิกฤตต้มยำกุ้งครั้งนี้ทำให้ธุรกิจของเขาพังครืนกลายเป็นบุคคลล้มละลาย เเต่โชคดีที่ญาติผู้ใหญ่เข้ามาช่วยเหลืออย่างมากเหมือนพระมาลัยมาโปรด เป็นต้นค่ะ
เป็นยังไงบ้างคะกับสำนวนข้างบนที่พอจะคุ้นเคยกันบ่อยๆ วันนี้พี่หวานเพิ่มเติมที่มาจากวรรณคดีเข้าไปด้วยหวังว่าน้องๆ คงจะเห็นภาพได้มากขึ้น อย่างที่รู้ว่าหลายๆ สำนวนก็ได้รับมาจากเหตุการณ์ในวรรณคดี ซึ่งทั้งห้าสำนวนเป็นเพียงส่วนหนึ่งเท่านั้นถ้าใครนึกสำนวนอื่น จากเรื่องอื่นได้อีกสามารถมาบอกพี่หวานเพิ่มเติมได้เลยนะคะ หรือถ้าใครอยากรู้ว่ามีวรรณคดีเรื่องไหนสอดคล้องกับสำนวนนี้บ้างก็เข้ามาพูดคุยกันได้เลย เเล้วพบกันใหม่บทความหน้าค่ะ^___^
พี่หวาน
ขอบคุณข้อมูลบางส่วนจาก
http://www.royin.go.th/dictionary/
หนังสือนางในวรรณคดี, มาลัย 2536
หนังสือชายในวรรณคดีไทย, มาลัย 2559
4 ความคิดเห็น
นี่สินะที่มา // แต่ของอิเหนา ไม่ใช่ว่าเจ้าตัวหลงจินตะหราวาตีจัดไม่ยอมไปพบบุษบาหรอกเหรอจนทำให้ท้าวดาหาโกรธจนประกาศว่าจะยกบุษบาให้ใครก็ตามที่มาขอนางเป็นคนแรก
เหตุการณ์เป็นอย่างนั้นค่ะ พี่หวานอาจจะอธิบายไม่ชัดเจน ประมาณว่าพอประกาศยกให้ใครก็ได้เลยมีการเเย่งตัวบุษบาขึ้นสุดท้ายอิเหนาก็ต้องตามไปช่วย เเล้วก็เป็นตัวเองที่หลงนางบุษบาเสียเองค่ะ ><
ขอบคุณน่ะคะ ได้ความรู้มากๆเลย
ขอบคุณมากๆนะครับ ได้ความรู้มากมายเลยครับ^^
ชีวิตนางวันทองมีแต่ความซวยเพราะผู้ชายล้วนๆ ขนาดตายก็ยังต้องไปเกิดเป็นเปรต แต่ขุนแผนลอยตัวสบาย แถมคนอวยก็เยอะอีก